Hướng dẫn quản lý rệp vảy xanh và rệp vảy nâu hại cà phê

Rệp vảy, bao gồm cả rệp vảy xanh và rệp vảy nâu, là một trong những loài dịch hại dai dẳng và nguy hiểm nhất đối với cây cà phê, đặc biệt trong điều kiện khô nóng ở Tây Nguyên. Chúng không chỉ chích hút làm suy kiệt cây mà còn tạo ra hàng loạt vấn đề thứ cấp, ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất và chất lượng hạt cà phê. Vậy nên, qua quá trình tìm hiểu và nghiên cứu, Nhà Bè Agri sẽ hướng dẫn bà con  quản lý rệp vảy xanh và rệp vảy nâu hại cà phê hiệu quả nhất qua bài viết dưới đây.

1. Rệp vảy xanh và rệp vảy nâu hại cà phê có những đặc điểm khác biệt nào?

Rệp vảy xuất hiện quanh năm, nhưng chúng gây hại mạnh nhất trong mùa khô, khi nhiệt độ cao và độ ẩm thấp tạo điều kiện thuận lợi cho sự sinh sôi của chúng.

1.1. Rệp vảy xanh

Loài này thường được bà con gọi là rệp xanh mình mềm. Đặc điểm nhận dạng là cơ thể có màu xanh, hình chữ nhật nhưng có các góc lượn tròn, mình dẹt và mềm. Rệp vảy xanh chủ yếu tập trung chích hút nhựa ở mặt dưới của lá non (thường là khu vực gần gân chính) và trên các cành vượt.

1.2. Rệp vảy nâu 

Rệp vảy nâu lại khác. Chúng có màu nâu sẫm, được bao bọc bởi một lớp vỏ cứng, phồng lên hình bán cầu.Loài này thường xuất hiện trên cành, thân chính, và cả trên vỏ quả cà phê, gây ra các vết thâm đen.

Sự khác biệt về cấu trúc sinh học này mang ý nghĩa rất lớn trong phòng trừ. Lớp vỏ sáp dày và cứng bao bọc rệp vảy nâu đóng vai trò như một lớp “áo giáp,” giúp chúng có khả năng kháng thuốc cao hơn so với rệp vảy xanh. Điều này buộc bà con khi xử lý rệp nâu phải đặc biệt chú trọng sử dụng các chất hỗ trợ như dầu khoáng hoặc chất thấm sâu để phá vỡ lớp bảo vệ này.

1.3. Dấu hiệu và tác hại nghiêm trọng do rệp vảy xanh và rệp vảy nâu hại cà phê gây ra

Rệp vảy gây hại trực tiếp bằng cách chích hút nhựa cây tại các bộ phận non như đọt, hoa, và trái non. Điều này khiến lá bị vàng, rụng, trái non bị rụng, và cây trở nên còi cọc, phát triển kém.

Tuy nhiên, tác hại lớn nhất của rệp vảy lại đến từ các vấn đề thứ cấp và chuỗi cộng sinh nguy hiểm.

Chuỗi cộng sinh rệp – kiến – nấm muội đen: Rệp vảy tiết ra một loại dịch ngọt gọi là mật ngọt. Loại dịch này không chỉ thu hút nấm muội đen (Capnodium sp.) phát triển, mà còn là thức ăn yêu thích của kiến hôi.

Nấm muội đen bao phủ cành lá làm giảm nghiêm trọng hiệu suất quang hợp của cây, tương đương với việc cây bị “bịt miệng,” không thể hấp thu ánh sáng để nuôi dưỡng bản thân, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất.

Quan trọng hơn, kiến hôi không chỉ ăn mật ngọt mà còn thiết lập một mối quan hệ cộng sinh. Kiến bảo vệ rệp khỏi kẻ thù tự nhiên (thiên địch) và tha rệp non từ nơi này đến nơi khác để lây lan mầm bệnh trong vườn. Do đó, chiến lược quản lý phải xem xét việc kiểm soát kiến hôi là bước đi chiến lược bắt buộc.

2. Hướng dẫn quản lý rệp vảy xanh và rệp vảy nâu hại cà phê hiệu quả

Các biện pháp canh tác tốt tạo ra môi trường bất lợi cho rệp vảy ngay từ đầu. Từ đó, việc quản lý  rệp vảy xanh và rệp vảy nâu hại cà phê cũng dễ dàng đạt hiệu quả cao.

2.1. Biện pháp canh tác và thủ công

Một vườn cà phê thông thoáng, sạch sẽ là “lá chắn” đầu tiên chống lại rệp vảy.

• Tạo sự thông thoáng và vệ sinh: Bà con cần thường xuyên cắt tỉa cành vô hiệu, cành tăm, và đặc biệt là những cành đã bị rệp tấn công nặng. Việc này không chỉ giúp vườn cây nhận được nhiều ánh sáng và gió, làm giảm nơi trú ẩn của rệp mà còn giúp thuốc phun xịt (nếu có) tiếp cận hiệu quả.

• Kiểm soát kiến hôi là bắt buộc: Dùng các biện pháp thủ công như rắc vôi bột quanh gốc cây hoặc sử dụng bẫy kiến để cản trở sự di chuyển của chúng. 

• Quản lý nước và che bóng: Rệp vảy bùng phát mạnh trong mùa khô. Việc trồng cây đai rừng hoặc cây che bóng (như muồng đen) có thể giúp ổn định vi khí hậu trong vườn, giảm căng thẳng nhiệt cho cây cà phê.

2.2. Cân đối dinh dưỡng, tăng cường sức chống chịu của cà phê

Quản lý dinh dưỡng là chìa khóa để cây cà phê tự xây dựng khả năng phòng thủ.

• Cân đối dinh dưỡng, đặc biệt là đạm: Một sai lầm phổ biến là bón quá nhiều đạm (Nitrogen). Đạm cao thúc đẩy cây phát triển mô mềm yếu, khiến rệp dễ dàng chích hút hơn.Bà con cần bón phân cân đối, chú trọng các chất giúp củng cố vách tế bào.
• Bón Silic (Si) cho cà phê theo định kỳ:  Si là yếu tố vi lượng cực kỳ quan trọng giúp cây cà phê tăng khả năng chống chịu với các loại côn trùng chích hút như rệp vảy. Việc bổ sung Silic (qua phun lên lá hoặc tưới gốc, có thể kết hợp với Bo để tăng hiệu quả) là một chiến lược kháng rệp bền vững. 

2.3. Biện pháp sinh học

Trong chiến lược IPM, việc sử dụng các biện pháp sinh học và bảo tồn thiên địch giúp kiểm soát rệp một cách tự nhiên và lâu dài.

2.3.1. Bảo vệ hệ sinh thái vườn cà phê

Nhiều loài thiên địch là “công nhân” miễn phí trong vườn của bà con. Nếu chúng ta lạm dụng thuốc hóa học phổ rộng, những loài này sẽ bị tiêu diệt trước tiên. Khi thiên địch biến mất, rệp vảy sẽ bùng phát trở lại mạnh mẽ hơn sau khi thuốc hóa học hết hiệu lực.

Các thiên địch tự nhiên quan trọng của rệp vảy bao gồm:

• Bọ rùa đỏ (Chilocorus politus): Là kẻ thù quan trọng, thường xuyên săn mồi cả rệp vảy xanh và nâu.
• Ong ký sinh: Nhiều loài ong ký sinh trứng hoặc ấu trùng rệp, góp phần làm giảm mật độ quần thể.
• Nấm ký sinh: Các loài nấm tự nhiên như Verticillium cũng có khả năng ký sinh trên rệp.

2.3.2. Sử dụng chế phẩm sinh học và dầu khoáng

Khi mật độ rệp tăng cao nhưng chưa đến mức bùng phát, chế phẩm sinh học là lựa chọn an toàn và thân thiện với môi trường, đặc biệt là với thiên địch.

• Nấm đối kháng (Beauveria bassiana): Nấm trắng Beauveria bassiana có khả năng tiêu diệt hơn 100 loại côn trùng, bao gồm rệp vảy và rệp sáp.Cơ chế hoạt động là bào tử nấm bám vào cơ thể rệp, nảy mầm và xâm nhập vào bên trong, giết chết rệp trong khoảng 2-3 lần phun.
• Dầu khoáng sinh học: Các sản phẩm dầu khoáng hoạt động theo cơ chế vật lý, làm bít lỗ thở của rệp và trứng rệp. Dầu khoáng đặc biệt hữu ích khi kết hợp với các hoạt chất sinh học khác để phá vỡ lớp vỏ sáp của rệp vảy nâu, tăng hiệu quả xử lý.

2.4. Biện pháp hoá học

2.4.1. Tuân thủ nguyên tắc “4 đúng”

Trước khi phun bất kỳ loại thuốc nào, bà con cần tuân thủ nghiêm ngặt nguyên tắc 4 đúng:

• Đúng thuốc: Lựa chọn hoạt chất có hiệu lực cao, đặc trị rệp vảy.
• Đúng liều lượng, đúng tỷ lệ: Pha thuốc theo đúng khuyến cáo trên bao bì. Tự ý tăng nồng độ không làm rệp chết nhanh hơn mà chỉ gây lãng phí, hại cây và làm tăng tính kháng của dịch hại.
• Đúng thời điểm: Phun khi rệp non mới nở (giai đoạn dễ chết nhất). Phun vào sáng sớm hoặc chiều mát để tăng hiệu quả và giảm thiểu độc hại.
• Đúng cách, đúng phương pháp: Phun phủ đều, đảm bảo thuốc tiếp xúc đến mặt dưới lá và các chùm quả/cành nơi rệp tập trung.

2.4.2. Ứng dụng công nghệ trong quản lý rệp vảy xanh và rệp vảy nâu hại cà phê bằng máy bay không người lái (Drone)

Việc áp dụng máy bay không người lái (UAV) để phun thuốc bảo vệ thực vật là một giải pháp đột phá, đặc biệt phù hợp với các vườn cà phê diện tích lớn, địa hình phức tạp, giúp tăng cường hiệu quả quản lý rệp vảy.

Kỹ thuật phun drone tối ưu cho rệp vảy: Để đảm bảo Drone phát huy tối đa hiệu quả trong việc xử lý rệp vảy (vốn là loại côn trùng chích hút ẩn nấp):

• Thời điểm vàng: Nên phun vào sáng sớm hoặc chiều mát, khi rệp hoạt động mạnh và nhiệt độ thấp. Phun vào thời điểm này cũng giúp bào tử nấm (nếu sử dụng chế phẩm sinh học) và dầu khoáng sinh học hoạt động hiệu quả hơn, tránh bị phân hủy bởi nhiệt độ và tia UV.
• Lựa chọn thiết bị: Đối với cây cà phê, nên chọn Drone có đầu phun tạo sương mịn và áp lực phù hợp để thuốc thấm sâu vào tán lá dày.
• Tận dụng độ cao và lực gió: Kỹ thuật phun bằng Drone sử dụng lực gió cánh quạt để đẩy thuốc thấm sâu, phủ đều cả mặt trên và mặt dưới của lá – nơi rệp vảy xanh thường tập trung. Điều này quan trọng hơn rất nhiều so với phương pháp phun tay truyền thống.
• Ứng dụng đa dạng: Ngoài trừ rệp vảy, Drone còn được dùng để rải phân bón, giúp việc bón phân cân đối (đặc biệt là bổ sung Silicium phun lá) trở nên nhanh chóng và đồng đều hơn trên diện tích lớn.

Quản lý rệp vảy xanh và rệp vảy nâu trên cây cà phê là một thử thách đòi hỏi sự kết hợp hài hòa giữa các biện pháp canh tác, sinh học và hóa học. Bên cạnh đó, việc ứng dụng máy bay không người lái (Drone) trong phun thuốc là giải pháp tối ưu hóa chi phí, thời gian và đảm bảo an toàn cho sức khỏe người nông dân, đồng thời tăng cường độ chính xác trong việc kiểm soát dịch hại.

Xem thêm:

Sâu hại trên cây cà phê thường gặp

Các loại bệnh trên cây cà phê cần lưu ý

Béc tưới cà phê

Địa chỉ bán béc tưới cây ở Dak Nong