Các loại sâu hại trên cây ăn quả thường gặp

1. Phân loại và nhận diện sâu hại trên cây ăn quả thường gặp

Các loại sâu hại trên cây ăn quả có thể được phân thành hai nhóm chính dựa trên đặc điểm gây hại của chúng:

1.1. Nhóm sâu ăn lá và chích hút nhựa cây

Nhóm này bao gồm những loài côn trùng có kích thước nhỏ, gây hại bằng cách hút chất dinh dưỡng từ các bộ phận non của cây hoặc ăn biểu bì lá, làm cây suy yếu và biến dạng.

Nhện đỏ: Loài này có kích thước rất nhỏ, chỉ như đầu đinh ghim, thường tạo ra những sợi tơ mỏng trên lá non và các kết nối bên trong của cây. Khi gây hại, chúng hút chất lỏng từ cây, khiến lá chuyển sang màu vàng, xuất hiện những chấm trắng li ti do diệp lục bị phá hủy. Nếu mật độ cao, lá sẽ bị xoắn lại, thô cứng và rụng sớm, thậm chí vỏ trái cũng trở nên sần sùi và kém chất lượng. 

Rệp (Aphid, Rệp sáp): Đây là những loài côn trùng mềm, có khả năng sinh sản nhanh chóng. Rệp tấn công bằng cách chích hút dinh dưỡng từ thân, lá và quả, khiến cây bị còi cọc, sinh trưởng kém. Đặc biệt, rệp sáp có lớp sáp màu trắng bao phủ bên ngoài, thường tấn công quả non và cành non. Chất thải ngọt của chúng là môi trường lý tưởng cho nấm muội đen (nấm bồ hóng) phát triển, bao phủ bề mặt lá và quả, làm giảm khả năng quang hợp của cây, đồng thời thu hút kiến giúp chúng phát tán sang các cây khác. 

Bọ trĩ (Thrips): Loài này tuy có kích thước rất nhỏ nhưng lại gây ra thiệt hại lớn cho cây trồng. Bọ trĩ hút nhựa từ lá, hoa và trái, khiến lá bị vàng úa, xoăn lại, và làm rụng sớm các chồi non, hoa và quả. Chúng tấn công mạnh vào hoa và quả non, đặc biệt trong mùa nắng, và còn có khả năng lây lan bệnh hại cho cây.  

1.2. Nhóm sâu đục và gây hại bên trong

Nhóm này thường gây hại âm thầm bên trong các bộ phận của cây, khiến việc phát hiện và phòng trừ trở nên khó khăn hơn.

Sâu vẽ bùa: Là ấu trùng của một loại bướm đêm nhỏ. Sâu non đục vào lớp biểu bì mặt dưới lá non, tạo thành những đường hầm ngoằn ngoèo, khiến lá bị biến dạng, quang hợp kém. Vết thương do sâu vẽ bùa gây ra cũng là cơ hội để các loại nấm bệnh, đặc biệt là bệnh loét, xâm nhập và phát triển trên cây.  

Sâu đục quả: Đây là ấu trùng của bướm đêm, có màu trắng ngà hoặc hồng nhạt. Chúng đục khoét bên trong quả, tạo ra những đường hầm, làm quả bị thối rữa và rụng sớm. Các lỗ nhỏ trên bề mặt quả và phân sâu màu đen hoặc nâu xuất hiện quanh lỗ đục là dấu hiệu rõ ràng của sự phá hoại.  

Sâu đục thân, mọt đục cành: Đây là những kẻ thù nguy hiểm nhất, đặc biệt là đối với các cây lâu năm. Sâu non đục vào bên trong thân và cành, tạo ra những đường hầm ngoằn ngoèo chứa đầy phân và mạt gỗ. Vết đục trên thân cây thường có mùn cưa màu nâu như mùn cưa và nhựa cây rỉ ra. Nếu không được kiểm soát, chúng sẽ cắt đứt đường vận chuyển nước và chất dinh dưỡng, khiến cành và thân cây bị khô, chết dần.  

1.3. Mối quan hệ giữa sâu hại và bệnh hại

Một trong những khía cạnh quan trọng nhất của việc kiểm soát sâu hại mà người nông dân cần thấu hiểu là mối liên kết giữa sâu hại và bệnh hại. Sâu hại không chỉ là tác nhân gây thiệt hại trực tiếp mà còn là “cầu nối” mở đường cho các loại nấm và vi khuẩn gây bệnh nguy hiểm.

Sự phá hoại của các loài sâu đục thân, mọt đục cành, hoặc sâu vẽ bùa tạo ra những vết thương hở trên vỏ cây hoặc lá. Những vết thương này chính là cổng vào lý tưởng cho các mầm bệnh có sẵn trong môi trường, đặc biệt là trong đất và không khí. Điều này giải thích tại sao một số loại sâu hại lại có tương quan chặt chẽ với các bệnh chết cây. Ví dụ, vết đục của mọt đục cành và sâu đục thân là con đường dẫn cho nấm.  

Phytophthora xâm nhập, gây ra các bệnh nghiêm trọng như xì mủ, thối thân hoặc thối rễ. Bệnh nấm Phytophthora có khả năng lây lan nhanh chóng qua gió, mưa và dụng cụ làm vườn, có thể giết chết cây chỉ trong thời gian ngắn, gây ra tổn thất lớn hơn nhiều so với thiệt hại ban đầu từ sâu hại. Do đó, việc kiểm soát sâu hại trên cây ăn quả không chỉ là bảo vệ năng suất, mà còn là một chiến lược phòng ngừa sự sống còn của cả vườn cây.  

2. Sâu hại thường gặp trên cây ăn quả – cây sầu riêng và dấu hiệu đặc trưng

Sầu riêng, một loại cây trồng mang lại giá trị kinh tế cao, cũng là mục tiêu tấn công của nhiều loài sâu hại nguy hiểm. Việc nhận biết sớm và phòng trừ kịp thời là yếu tố quyết định sự thành công của vụ mùa.

2.1. Sâu đục trái sầu riêng (Conogethes punctiferalis)

Sâu đục trái là một trong những kẻ thù nguy hiểm nhất đối với cây sầu riêng. Đây là ấu trùng của một loại bướm có cánh màu vàng với nhiều chấm đen, hoạt động vào ban đêm để đẻ trứng. Chúng thường đẻ trứng vào cuống trái hoặc kẽ giữa các gai trên mặt trái non. Sâu non sau khi nở sẽ đục vào bên trong quả, ăn thịt quả và làm cho quả bị thối rữa. Vòng đời của loài sâu này tương đối ngắn, khoảng 27-35 ngày, do đó chúng có khả năng gây hại liên tục trong suốt mùa vụ.  

Dấu hiệu nhận biết khi quả sầu riêng bị tấn công là sự xuất hiện của những lỗ nhỏ li ti, có màu nâu đen, thường đi kèm với phân và dịch nhầy của sâu đùn ra. Khi bổ quả, có thể thấy phần bên trong bị rỗng, có các đường hầm nhỏ do sâu ăn mòn. Tương tự như các loài sâu đục khác, vết thương này tạo điều kiện thuận lợi cho nấm khuẩn xâm nhập, làm thối nhũn quả, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng và giá trị thương phẩm.  

2.2. Sâu đục thân, đục cành và xén tóc (Batocera rufomaculata)

Sâu đục thân là loài sâu gây hại đặc biệt nghiêm trọng trên cây sầu riêng, gây ra tổn thất nặng nề và thậm chí là cái chết của cây. Đặc điểm nguy hiểm nhất của chúng là giai đoạn ấu trùng có thể kéo dài từ 1 đến 3 năm, sống ẩn mình bên trong thân cây. Trứng được bướm xén tóc cái đẻ vào các kẽ nứt hoặc phần vỏ sần sùi của thân cây vào ban đêm.  

Để nhận biết sự hiện diện của chúng, người trồng cần chú ý các dấu hiệu sau:

• Lỗ đục và mùn cưa: Trên thân cây xuất hiện các lỗ nhỏ, xung quanh có lớp bột màu nâu giống mùn cưa do sâu đùn ra khi đục thân.  
• Vỏ cây đổi màu: Vỏ ngoài tại vị trí bị tấn công có thể chuyển từ màu nâu vàng sang đen sạm.  
• Suy yếu cây: Lá cây héo úa, trái rụng sớm, và cành cây dễ bị gãy do sâu đã cắt đứt đường vận chuyển chất dinh dưỡng.  
• Sự tấn công của loài sâu này không chỉ làm cây suy yếu mà còn tạo ra vết thương mở đường cho các loại nấm bệnh nguy hiểm như Phytophthora gây ra bệnh xì mủ, thối thân, có thể dẫn đến cái chết nhanh chóng của cây.  

2.3. Rầy xanh, rầy nhảy (Idioscopus nitidulus)

Rầy xanh và rầy nhảy là những loài côn trùng chích hút gây hại phổ biến, đặc biệt là trong giai đoạn cây sầu riêng ra đọt non, và phát triển mạnh nhất vào mùa khô. Rầy trưởng thành có màu nâu lợt, cánh trong suốt và di chuyển nhanh. Chúng tấn công bằng cách chích hút nhựa từ lá non, làm lá bị nhỏ, kém phát triển.  

Khi bị hại nặng, lá non sẽ bị xoăn lại, mép lá bị cháy, dần dần khô và rụng hàng loạt, gây ra hiện tượng “cháy rầy”. Ngoài ra, chất thải của rầy còn tạo điều kiện cho nấm bồ hóng phát triển, bao phủ mặt lá, làm cản trở quá trình quang hợp và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tổng thể của cây, làm giảm khả năng ra hoa và đậu quả.  

Ở giai đoạn mới chớm bệnh thì người dân có thể quản lý sâu hại trên cây ăn quả bằng biện pháp thủ công và sinh học. Tuy nhiên, khi bệnh đã gây hại thì cần phun thuốc bảo vệ thực vật để mang lại hiệu quả trừ bệnh, đặc biệt nếu canh tác trên diện tích rộng thì sử dụng dịch vụ phun thuốc trừ sâu bằng máy bay là một trong những biện pháp mang lại hiệu quả tối ưu mà bà con nên dùng.