Hướng dẫn phòng trừ sâu đục quả, đục cành sầu riêng
1. Triệu chứng gây hại của sâu đục quả, đục cành sầu riêng
Việc nhận diện chính xác vị trí và hình thức gây hại là bước đầu tiên để áp dụng biện pháp phòng trừ thích hợp. Triệu chứng do sâu đục quả gây ra khác biệt rõ rệt với sâu đục cành sầu riêng.
1.1. Triệu chứng gây hại của sâu đục quả sầu riêng
Sâu đục quả, hay còn gọi là bướm vàng đốm đen, thường tấn công mạnh mẽ nhất vào giai đoạn sâu non (ấu trùng), kéo dài khoảng 10 đến 15 ngày. Đây là giai đoạn phá hoại khủng khiếp nhất, dẫn đến những thiệt hại lớn về kinh tế.
Dấu hiệu nhận biết sơ cấp phổ biến nhất là sự xuất hiện của phân thải và mạt gỗ dính vào vỏ trái sầu riêng. Sâu non sau khi chui vào trái qua các lỗ đục nhỏ ban đầu sẽ đẩy những chất thải này ra ngoài, tạo thành các vệt màu nâu sẫm trên bề mặt vỏ. Nếu không được phát hiện kịp thời, trái non bị đục sẽ nhanh chóng bị biến dạng, phát triển không đồng đều hoặc rụng hàng loạt. Khi sâu non ăn sâu vào bên trong, chúng gây tổn thương trực tiếp đến thịt và múi, dẫn đến thối nhũn và làm giảm nghiêm trọng chất lượng thương phẩm.
1.2. Triệu chứng gây hại của sâu đục cành sầu riêng
Nhóm sâu đục thân cành gây ra tổn thương cấu trúc và có hậu quả lâu dài, đe dọa trực tiếp đến sức sống của cây. Các loài Xén tóc thường tấn công vào thân và cành lớn.
Các dấu hiệu dễ nhận biết bao gồm mùn gỗ hoặc phân màu nâu đỏ, trông giống như mạt cưa, bị đẩy ra từ các lỗ đục trên thân hoặc cành.
Khi ấu trùng đục sâu vào lõi gỗ, chúng phá hủy hệ thống vận chuyển nước và dinh dưỡng của cây (mạch xylem và phloem). Hậu quả là phần cây phía trên vết đục bị héo úa đột ngột, lá trở nên héo khô và cây chậm phát triển. Điều nguy hiểm là vết thương do sâu đục tạo ra không chỉ là tổn thương vật lý đơn thuần mà còn là cổng vào cho các mầm bệnh.
2. Nguyên nhân gây hại
Chiến lược phòng trừ phải dựa trên sự hiểu biết sâu sắc về sinh học của sâu hại và các điều kiện môi trường thúc đẩy chúng phát triển.
2.1. Đặc điểm sinh học và vòng đời của sâu hại
Sự khác biệt lớn nhất giữa hai nhóm sâu này nằm ở thời gian và hình thức gây hại của giai đoạn ấu trùng. Sâu đục quả có vòng đời ngắn (25 – 35 ngày), cho phép chúng sản sinh nhiều thế hệ trong một vụ. Thành trùng của chúng là bướm nhỏ, có sải cánh 14 đến 20 mm, thân màu vàng và có nhiều chấm đen, hoạt động chủ yếu vào ban đêm để đẻ trứng.
Ngược lại, giai đoạn ấu trùng của các loài sâu đục thân kéo dài hơn rất nhiều, có thể từ vài tháng đến gần một năm. Ấu trùng rất linh hoạt, đục sâu vào phần gỗ bên trong, đòi hỏi các biện pháp xử lý kéo dài và tập trung vào vị trí gây hại. Thành trùng Xén tóc thường hoạt động mạnh mẽ ngay khi mùa mưa bắt đầu.
2.2. Kỹ thuật canh tác và môi trường
Sự bùng phát của sâu đục thân/cành và sâu đục quả thường có liên hệ mật thiết đến sự mất cân bằng trong quản lý vườn và điều kiện môi trường.
- Vườn thiếu thông thoáng và không vệ sinh tàn dư, mầm mống sâu bệnh hại: Mật độ trồng quá dày, thiếu tỉa cành tạo tán làm tăng độ ẩm cục bộ dưới tán, tạo điều kiện thuận lợi cho nhiều loài sâu hại sinh sôi. Vườn không được vệ sinh triệt để, còn tồn đọng cành khô hoặc trái rụng, trở thành nơi trú ẩn và sinh sản lý tưởng cho sâu hại.
- Sức đề kháng cây suy yếu: Sâu đục thân/cành thường tấn công những cây có sức sống kém, bị suy yếu do thiếu dinh dưỡng hoặc bệnh tật.
Việc đầu tư vào các biện pháp quản lý vườn như tỉa cành, bón phân cân đối, và vệ sinh vườn là một hành động chủ động, giúp xây dựng sức đề kháng tự nhiên của cây trồng. Phương pháp này giảm thiểu các yếu tố thúc đẩy dịch hại bùng phát, giúp nhà vườn giảm đáng kể chi phí can thiệp hóa học về sau.
3. Chiến lược quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) hiệu quả
Chiến lược IPM hiệu quả đối với sầu riêng phải là sự kết hợp đồng bộ và có chọn lọc giữa các phương pháp.
3.1. Biện pháp canh tác và vật lý
Các biện pháp này tạo ra nền tảng phòng trừ bền vững và cần được coi là ưu tiên hàng đầu:
- Vệ sinh vườn và tỉa cành thường xuyên: Thực hiện vệ sinh vườn triệt để, thu gom và tiêu hủy tàn dư thực vật, cành khô. Thường xuyên tỉa cành, loại bỏ các phần bị hại nặng, tạo độ thông thoáng cho vườn.
- Bao quả: Đây là biện pháp vật lý hiệu quả nhất đối với sâu đục quả, ngăn chặn bướm trưởng thành đẻ trứng lên trái non.
- Xử lý lỗ đục cục bộ: Khi phát hiện lỗ sâu đục, cần thực hiện xử lý cục bộ ngay lập tức. Có thể dùng dao bén moi theo đường ăn để bắt sâu non. Sau đó, dùng kim tiêm hoặc ống bơm chuyên dụng để bơm thuốc trừ sâu nguyên chất (đặc trị sâu đục thân) trực tiếp vào lỗ đục. Cuối cùng, bịt kín vết đục bằng đất sét, bùn, hoặc vôi để ngăn sâu tái xâm nhập và vi khuẩn/nấm gây hại.
- Sử dụng bẫy bắt côn trùng: Sử dụng bả chua ngọt hoặc các vật cứng có mũi nhọn để khoét bắt xén tóc trưởng thành, đặc biệt vào đầu mùa mưa. Việc này giúp giảm số lượng trứng được đẻ ra, ngăn ngừa thế hệ sâu non gây hại sau này.
3.2. Biện pháp sinh học và bảo tồn thiên địch
Nên ưu tiên sử dụng các sản phẩm có nguồn gốc vi sinh để phun phòng ngừa sớm. Đồng thời, nhà vườn cần bảo tồn các loài thiên địch tự nhiên như kiến, chim sâu, bọ ngựa, và tránh sử dụng thuốc hóa học tràn lan để giữ gìn cân bằng sinh thái.
3.3. Biện pháp hóa học
Thuốc hóa học phải được sử dụng như giải pháp cuối cùng và tuân thủ nguyên tắc 4 đúng.
Việc phòng trừ hai nhóm sâu hại này đòi hỏi sự phân cấp trong việc lựa chọn hóa chất vì vị trí gây hại của chúng khác nhau. Sâu đục thân nằm sâu trong mô gỗ, đòi hỏi các loại thuốc có tính lưu dẫn hoặc xông hơi để thuốc có thể thấm sâu vào đường đục. Các hoạt chất như Basudin 10H, Basudin 50ND, Pyrinex 20EC, hay Marshal 200SC được khuyến nghị cho việc bơm cục bộ vào lỗ đục.
Đối với sâu đục quả, thuốc hóa học được dùng để phun phòng ngừa toàn diện. Cần luân phiên hoạt chất để ngăn chặn tình trạng kháng thuốc do vòng đời ngắn của sâu.
4. Ứng dụng Công nghệ 4.0: Máy bay Không người lái (Drone) trong Phòng trừ Sâu hại
Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đã mang đến công cụ thiết bị bay không người lái (Drone) để quản lý vườn cây thông minh và hiệu quả hơn. Việc áp dụng Drone trong phun thuốc bảo vệ thực vật là một bước chuyển mình cần thiết, đặc biệt với sầu riêng là cây ăn trái tán rộng và cao.
4.1. Lợi ích vượt trội về tốc độ và hiệu suất
Drone giải quyết triệt để vấn đề nhân công và thời gian, vốn là yếu tố quan trọng khi phải phòng trừ sâu đục quả trong “cửa sổ thời gian” ngắn.
Sử dụng phương pháp thủ công, việc phun thuốc cho 1 ha sầu riêng có thể tốn từ 2 đến 3 giờ, cần đến 2–3 nhân công. Ngược lại, khi sử dụng máy bay nông nghiệp, công việc này chỉ mất khoảng 45 phút đến 1 tiếng để hoàn thành, chỉ cần một người pha thuốc và một người điều khiển. Sự tăng tốc độ này giúp giảm tối đa công việc gấp ba đến bốn lần so với phương pháp thủ công, và việc thuê dịch vụ phun Drone có thể rẻ hơn rất nhiều so với chi phí thuê nhân công lâu dài. Điều này đảm bảo tính kịp thời trong phòng trừ, ngăn ngừa sâu đục quả bùng phát thành dịch.
4.2. Kiểm soát chất lượng và an toàn thực phẩm
Đây là lợi ích chiến lược giúp sầu riêng Việt Nam đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của thị trường xuất khẩu. Máy bay phun thuốc có khả năng điều chỉnh lưu lượng thuốc một cách chính xác trong quá trình phun. Nhờ vào công nghệ này, tình trạng tồn dư thuốc trên cây sầu riêng khi thu hoạch được giảm thiểu tối đa.
Việc giảm tồn dư hóa chất giúp nhà vườn đạt được các tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm, đáp ứng yêu cầu của các thị trường khó tính. Trong nông nghiệp xuất khẩu, kiểm soát hàm lượng thuốc là điều kiện tiên quyết. Drone giúp chuyển đổi từ nông nghiệp truyền thống sang nông nghiệp chính xác, từ đó củng cố vị thế cạnh tranh của sầu riêng trên trường quốc tế. Hơn nữa, việc sử dụng Drone giảm thiểu sự tiếp xúc trực tiếp của người lao động với hóa chất, đảm bảo an toàn sức khỏe.
4.3. Khả năng tiếp cận công nghệ
Mặc dù chi phí đầu tư ban đầu cho máy bay nông nghiệp có thể lớn, nhưng mô hình thuê dịch vụ phun thuốc bằng Drone đang trở thành giải pháp kinh tế nhất. Mô hình này cho phép các hộ nông dân quy mô vừa và nhỏ dễ dàng tiếp cận công nghệ 4.0 mà không cần gánh nặng vốn đầu tư ban đầu, thúc đẩy ứng dụng công nghệ một cách rộng rãi.
Tham khảo thêm:
