Sâu hại phổ biến trên cây công nghiệp

Cây công nghiệp đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế nông nghiệp Việt Nam, mang lại nguồn thu nhập lớn và giá trị xuất khẩu cao. Tuy nhiên, sự phát triển của các vùng chuyên canh cà phê, hồ tiêu, cao su và điều cũng đi kèm với thách thức lớn về quản lý dịch hại. Trong đó, các loại sâu hại, đặc biệt là côn trùng, chính là nguyên nhân hàng đầu gây thất thoát năng suất và giảm chất lượng sản phẩm. Do vậy, việc am hiểu về các loại sâu hại phổ biến trên cây công nghiệp để đưa ra các biện pháp quản lý sâu hại là một trong những kiến thức chủ chốt mà nông dân cần nắm bắt. Mời bà con cùng Nhà Bè Agri tìm hiểu sâu về những kiến thức trên qua bài viết dưới đây.

1. Các loại sâu hại phổ biến trên cây công nghiệp ở nước ta 

Được phân thành ba nhóm chính dựa trên đặc điểm gây hại:

Nhóm côn trùng chích hút – sâu hại phổ biến trên cây công nghiệp

Nhóm này bao gồm bọ rầy, rệp, bọ trĩ, bọ xít. Chúng gây hại bằng cách hút nhựa từ các bộ phận non của cây như lá, chồi và quả. Hậu quả là lá bị biến dạng, cong queo, chồi bị héo và cây suy yếu. Nghiêm trọng hơn, nhiều loài trong nhóm này còn là vật trung gian truyền bệnh, làm lây lan các loại virus từ cây này sang cây khác.  

Nhóm sâu đục phá – sâu hại phổ biến trên cây công nghiệp

Đây là nhóm gây hại trực tiếp và nghiêm trọng đến sản lượng. Các loài tiêu biểu là mọt đục quả, sâu đục thân, sâu đục cành, ruồi đục quả. Chúng chui vào bên trong quả, thân hoặc cành để sinh sống và gây hại, khiến quả bị rụng non, hạt bị lép, cành bị héo và chết. Tác động của nhóm này thường khó phát hiện sớm và khi bùng phát có thể gây thiệt hại nặng nề.  

Nhóm sâu ăn lá – sâu hại phổ biến trên cây công nghiệp

Các loại sâu như sâu cuốn lá, sâu xanh ăn lá gây tổn thương trực tiếp đến diện tích lá, làm giảm khả năng quang hợp của cây, ảnh hưởng đến quá trình sinh trưởng và tích lũy dinh dưỡng.  

Để quản lý hiệu quả các loại sâu hại này, việc nhận diện sớm các dấu hiệu gây hại là vô cùng quan trọng. Điều này cho phép áp dụng các biện pháp phòng trừ kịp thời, ngăn chặn dịch bệnh bùng phát trên diện rộng, giảm thiểu chi phí và nâng cao hiệu quả canh tác.  

2. Các loại sâu hại phổ biến trên cây công nghiệp chủ lực

Cây cà phê 

Cà phê, cây trồng chủ lực tại Tây Nguyên, đối mặt với nhiều loại sâu hại nguy hiểm, trong đó có ba đối tượng chính cần được phân tích chi tiết: rệp, mọt đục quả và các loại sâu đục thân, đục cành.

Rệp là một trong những dịch hại nguy hiểm nhất trên cây cà phê, gây hại trên diện rộng và xuất hiện gần như quanh năm, đặc biệt mạnh vào mùa khô. Tại Tây Nguyên, các loài rệp phổ biến là Rệp vảy xanh ( Coccus viridis), Rệp vảy nâu (Saissetia hemisphaerica) và Rệp sáp (Planococcus sp).  

• Đặc điểm và vòng đời: Rệp sáp có kích thước nhỏ, thân mềm và được bao phủ bởi một lớp sáp trắng. Rệp cái có khả năng sinh sản nhanh, đẻ hàng trăm trứng ở các kẽ lá, chồi non hoặc trên quả, với vòng đời ngắn chỉ từ 26-40 ngày. Điều kiện thời tiết nắng mưa xen kẽ trong giai đoạn đầu mùa mưa hoặc mùa khô là lý tưởng cho rệp phát triển mạnh.  
• Đặc điểm gây hại: Rệp gây hại bằng cách chích hút nhựa cây trên nhiều bộ phận.  
  • Trên tán cây: Chúng tập trung ở các chồi lá non, chùm hoa và quả non, làm giảm khả năng đậu quả và gây rụng quả. Quá trình hút nhựa làm cây suy yếu, lá vàng, quả nhỏ lại và chín ép. Mật do rệp tiết ra còn tạo điều kiện cho nấm bồ hóng phát triển, phủ một lớp đen trên lá, cản trở quá trình quang hợp.  
  • Trên rễ: Rệp sáp còn gây hại nghiêm trọng dưới rễ, chích hút dinh dưỡng, làm rễ phát triển kém. Khi mật độ cao, chúng tạo thành các “măng-xông” bao bọc quanh rễ, khiến cây bị vàng lá, còi cọc và có thể chết.  
• Mối quan hệ cộng sinh với kiến: Một điểm mấu chốt trong quản lý rệp sáp là mối quan hệ cộng sinh với kiến. Do đó, nếu không kiểm soát được kiến, việc phòng trừ rệp sáp sẽ kém hiệu quả và rệp có nguy cơ bùng phát trở lại nhanh chóng.  

Mọt đục quả cà phê (Stephanoderes hampei) – sâu hại phổ biến trên cây công nghiệp

Mọt đục quả là một trong những dịch hại gây tổn thất kinh tế nặng nề nhất đối với cà phê, có khả năng giảm năng suất lên tới 80% khi bị hại nặng.  

• Đặc điểm và vòng đời: Mọt trưởng thành là một loại bọ cánh cứng nhỏ, màu nâu hoặc đen, dài khoảng 1-1,6mm. Mọt cái đục lỗ nhỏ vào nhân quả, tạo rãnh để đẻ trứng. Ấu trùng nở ra sẽ ăn phá phôi nhũ hạt. Chúng ưa thích sống trong các quả già, chín và có thể tồn tại trong cả quả khô rụng trên cây và dưới đất sau thu hoạch.  
• Đặc điểm gây hại và tầm quan trọng của quản lý sau thu hoạch: Mọt bắt đầu tấn công quả từ đầu vụ và bùng phát mạnh khi quả chín rộ. Tác hại của mọt đục quả không chỉ dừng lại ở vườn cây mà còn kéo dài sau thu hoạch. Chúng có thể tiếp tục gây hại trong quá trình bảo quản nếu hạt cà phê còn độ ẩm cao (>13%).  

Sâu đục thân, đục cành và ve sầu hại rễ – sâu hại phổ biến trên cây công nghiệp

Đây là các loại sâu gây hại âm thầm nhưng có thể làm chết cây, ảnh hưởng lâu dài đến tuổi thọ và năng suất vườn cây.

• Sâu đục thân, đục cành: Sâu đục một lỗ nhỏ trên thân hoặc cành, chui vào làm rỗng phần thân gỗ bên trong, khiến cây không thể vận chuyển chất dinh dưỡng, dẫn đến cành bị héo, khô và chết hàng loạt. Loại sâu này thường phát triển mạnh vào cuối mùa mưa, đầu mùa khô, với thời điểm gây hại cao điểm vào tháng 12 đến tháng 1.
• Ve sầu hại rễ: Ve sầu gây hại “thầm lặng” dưới lòng đất. Ấu trùng sau khi nở sẽ chui xuống đất, bám vào rễ cây cà phê ở độ sâu 10-40cm để chích hút nhựa. Nguồn thức ăn chính của chúng là dịch nhựa hút từ rễ cây, làm cây suy yếu dần, vàng lá, kém phát triển, và giảm rõ rệt lượng rễ tơ. 

Cây mía

Sâu đục thân là nhóm sâu hại phổ biến trên cây công nghiệp nói chung và gây thiệt hại nghiêm trọng nhất trên cây mía. Đặc điểm chung của nhóm này là chúng sống ẩn mình bên trong thân cây, khiến việc phát hiện và phòng trừ trở nên vô cùng khó khăn. Các tài liệu nghiên cứu cho thấy, việc kiểm soát sâu đục thân là một thách thức lớn không chỉ ở Việt Nam mà cả các quốc gia có ngành mía đường phát triển, do chúng sinh sôi mạnh mẽ và gây hại ở nhiều giai đoạn khác nhau của cây trồng.  

Các loài sâu đục thân hại mía thường gặp

• Sâu đục thân mình hồng (hay bướm cú mèo): Loại sâu này gây hại chủ yếu ở giai đoạn cây mía non (mía mầm) bằng cách đục từ ngọn xuống và tấn công điểm sinh trưởng, làm nõn mía bị héo và chết khô. Thiệt hại do sâu mình hồng gây ra có thể làm giảm năng suất cây trồng từ 20-30% ở một số vùng.  
• Sâu đục thân chấm đen (sâu bốn vạch): Bướm trưởng thành của loài này có màu vàng nâu với các chấm đen trên cánh. Sâu non có màu vàng sáng, trên lưng mỗi đốt có 4 chấm đen. Sâu đục thân chấm đen thường gây hại ở thời kỳ đầu khi cây mía được 1-2 lóng. Chúng tạo ra các vết đốm trắng trên lá và đục lỗ trên thân cây.  
• Sâu đục thân mình vàng và mình trắng: Hai loài này chủ yếu gây hại mía mầm. Sâu mình vàng đục vào mầm ở dưới mặt đất, cắn đứt đỉnh sinh trưởng làm nõn bị héo và chết. Sâu mình trắng phá hoại phần ngọn và đốt ngọn non, ăn hết phần đỉnh sinh trưởng làm ngọn bị héo và các mầm ngủ phía dưới mọc ra nhiều cành nhánh, tạo thành hình ngọn chổi.  
• Sâu đục thân 5 vạch: Loài này chủ yếu phá hoại ở thời kỳ mía vươn lóng và thường gây hại nặng trên các ruộng mía trồng vụ thu đông. Sâu non đục vào ăn rỗng ruột, làm ảnh hưởng đến năng suất và hàm lượng đường của cây.  

Ngoài sâu đục thân, cây mía còn bị tấn công bởi nhiều loại sâu hại khác, mỗi loài có đặc điểm và tác hại riêng biệt.

Rệp sáp hại mía

Loài này thường xuất hiện vào khoảng tháng 6, tháng 7 và sống tập trung ở những đốt mía phía trong bẹ lá, chích hút chất dinh dưỡng, làm cây sinh trưởng kém và giảm khả năng quang hợp. 

Bọ hung đen

Bọ hung đen cùng với sâu non được xem là “hung thần” của gốc mía và những phần thân nằm sát mặt đất. Con trưởng thành hoạt động mạnh vào đầu mùa mưa, ban ngày ẩn nấp trong các hốc lõm ở gốc thân mía và ban đêm chui lên cắn phá. Ấu trùng sống trong đất và ăn rễ cây, gây hại nặng nề cho gốc mía và khiến cây khó phát triển.  

Bọ trĩ

Loài này thường tấn công cây mía trong điều kiện khô hạn, ẩn nấp trong lá ngọn và hút dịch cây, khiến lá bị khô, không xòe ra được.  

Trên đây là các loại sâu hại phổ biến trên cây công nghiệp nói chung và cây cà phê, cây mía nói riêng. Mong rằng, bài viết sẽ hữu ích với quý bà con. Chúc bà con có một mùa vụ bội thu !

Xem thêm:

Sâu bệnh trên cây mía và cách phòng ngừa