Sâu hại trên cây cà phê thường gặp

Cây cà phê là cây công nghiệp chiến lược, mang lại nguồn thu nhập lớn và đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế nông nghiệp Việt Nam, đặc biệt là khu vực Tây Nguyên. Tuy nhiên, trong quá trình canh tác, bà con nông dân phải đối mặt với nhiều loại sâu hại trên cây cà phê phổ biến, gây tổn thất kinh tế nghiêm trọng, làm giảm năng suất và chất lượng sản phẩm. Các loại sâu hại trên cây cà phê thường gặp bao gồm nhóm chích hút, nhóm đục thân/cành/quả và tuyến trùng. Vậy nguyên nhân gây hại cũng như đặc điểm và các biện pháp quản lý các sâu hại trên cây cà phê ra sao? Mời bà con tìm hiểu cụ thể qua bài viết dưới của Nhà Bè Agri nhé!

1. Một số loài sâu hại trên cây cà phê thường gặp

Việc hiểu rõ đặc điểm sinh học và phương thức gây hại của từng loại sâu hại trên cây cà phê là bước đầu tiên và quan trọng nhất trong chiến lược phòng trừ hiệu quả.

1.1. Rệp sáp và rệp vảy (Coccoidea spp.)

Rệp sáp và rệp vảy (bao gồm rệp vảy xanh và rệp vảy nâu) là nhóm những loài sâu hại trên cây cà phê phổ biến, chúng thuộc chích hút phổ biến, tấn công vào các phần non, kẽ lá, chùm quả và cả hệ thống rễ. Rệp sáp thường dễ nhận biết với lớp sáp trắng bao phủ cơ thể.   

Tác hại của rệp sáp không chỉ là việc chích hút nhựa cây trực tiếp, gây vàng lá, còi cọc và rụng quả , mà còn tạo ra các vấn đề thứ cấp nghiêm trọng. Chất thải của rệp là dịch mật ngọt, tạo môi trường lý tưởng cho nấm Muội Đen phát triển. Lớp nấm muội đen bao phủ bên ngoài lá làm giảm nghiêm trọng khả năng quang hợp của cây.   

1.2. Mọt đục quả cà phê (Hypothenemus hampei)

Mọt đục quả được đánh giá là một trong những vấn đề nghiêm trọng nhất mà người trồng cà phê phải đối mặt. Sâu đục quả trực tiếp gây tổn thất lên nhân hạt, làm giảm năng suất và chất lượng sản phẩm (hạt bị đen, lép, giảm giá bán).   

1.3. Sâu/mọt đục cành (Xyleborus morstatti)

Mọt đục cành là loại sâu hại tấn công trực tiếp vào cành, gây tổn thương mô dẫn, làm cành khô và dễ gãy. Mọt trưởng thành có màu nâu đen, dài 1-2 mm. Chúng đục lỗ nhỏ trên thân hoặc cành, sau đó mang Nấm Ambrosia vào bên trong làm nguồn thức ăn cho ấu trùng phát triển.   

Triệu chứng ban đầu của mọt đục cành là các vảy bao hình tam giác ở đốt cành chuyển sang màu đen. Nếu không được phòng trừ kịp thời, mọt đục cành có thể gây chết cây. 

1.4. Tuyến trùng hại rễ (Meloidogyne spp.)

Tuyến trùng là sinh vật gây hại tiềm ẩn dưới đất, thường gây ra các triệu chứng vàng lá, sinh trưởng kém cục bộ trên rẫy cà phê. Tuyến trùng tấn công hệ thống rễ, gây ra các nốt sần, khiến rễ bị thối và làm giảm nghiêm trọng khả năng hấp thụ nước và chất dinh dưỡng của cây.   

Tuyến trùng hại rễ là loại bệnh lây lan nhanh và rất khó phòng trừ khi đã lan rộng trên diện tích lớn. Tổn thất kinh tế không chỉ dừng lại ở giảm năng suất mà còn ảnh hưởng đến độ đồng đều và tuổi thọ của vườn cây.

2. Nguyên nhân phát sinh các loại sâu hại trên cây cà phê

Sự phát sinh và gây hại của sâu hại trên cây cà phê là kết quả của sự tương tác phức tạp giữa ba yếu tố chính: điều kiện khí hậu/môi trường, tập quán canh tác của con người và đặc điểm sinh học vốn có của từng loại sâu hại.

2.1. Ảnh hưởng từ điều kiện khí hậu và thời tiết

Các yếu tố thời tiết đóng vai trò quyết định đến tốc độ sinh sản và mức độ gây hại của nhiều loại sâu hại.

Thời tiết khô và ấm (Giai đoạn mùa khô)

Thời tiết khô và ấm áp trong mùa khô là điều kiện lý tưởng cho sự phát triển của nhóm côn trùng chích hút:

• Rệp sáp và rệp vảy: Rệp sáp (hại quả, hại rễ) và rệp vảy thường phát sinh và gây hại nặng nhất vào mùa khô và đầu mùa mưa. Thời tiết ấm và khô tạo điều kiện lý tưởng cho rệp phát triển và làm trầm trọng thêm các triệu chứng gây hại.  
• Hạn hán và thiếu nước: Tình trạng hạn hán và thiếu nước tưới kéo dài trong mùa khô (một thách thức ngày càng nghiêm trọng do biến đổi khí hậu) làm cây cà phê suy yếu. Cây còi cọc, giảm khả năng chống chịu, từ đó tạo cơ hội cho sâu bệnh hại phát sinh mạnh hơn, làm giảm năng suất và sản lượng.  

Môi trường ẩm ướt và kín gió (Giai đoạn mùa mưa)

Mặc dù mùa khô kích hoạt rệp sáp, nhưng môi trường ẩm ướt và thiếu thông thoáng lại là điều kiện thuận lợi cho sự lây lan của các loại nấm và bệnh hại thứ cấp:

• Nấm muội đen: Chất thải của rệp sáp là dịch mật ngọt, tạo môi trường nuôi dưỡng lý tưởng cho nấm muội đen phát triển. Sự xuất hiện của nấm muội đen bao phủ bên ngoài cành, lá là một dấu hiệu rõ ràng của rệp sáp và làm giảm nghiêm trọng khả năng quang hợp của cây.  

2.2. Do tập quán canh tác của bà con nông dân

Quản lý vườn cây không đúng kỹ thuật là nguyên nhân hàng đầu làm suy yếu sức khỏe cây trồng và tạo điều kiện cho dịch hại bùng phát.

2.2.1. Vệ sinh đồng ruộng kém

• Nơi trú ẩn của sâu hại: Việc không thu gom triệt để cành khô, quả rụng dưới gốc và tàn dư thực vật sau thu hoạch tạo điều kiện cho sâu hại ẩn nấp, sinh sản và lây lan. Đặc biệt, đối với Mọt đục quả, việc không tiêu hủy quả khô sót lại trên cây và dưới đất là nguồn lây nhiễm cho vụ sau.  
• Kiểm soát Kiến: Rệp sáp có mối quan hệ cộng sinh với kiến. Kiến bảo vệ rệp khỏi thiên địch và vận chuyển rệp lây lan. Do đó, nếu không kiểm soát kiến trong vườn, việc phòng trừ rệp sáp sẽ kém hiệu quả.  

2.2.2. Kỹ thuật canh tác không hợp lý

• Thiếu cây che bóng và chắn gió: Khoảng 15 năm trở lại đây, nhiều nông dân có xu hướng đốn bỏ cây che bóng và chắn gió để tập trung chạy theo năng suất tức thời. Việc loại bỏ cây che bóng làm tăng nhiệt độ, giảm độ ẩm tiểu khí hậu, khiến vườn cà phê bị khai thác quá mức, kiệt quệ và làm phát sinh nhiều loại sâu bệnh hơn. Cây che bóng vốn có vai trò điều hòa khí hậu và hỗ trợ cho sự phát triển của thiên địch.  
• Vườn ươm bị nhiễm tuyến trùng: Đối với Tuyến trùng hại rễ, nguyên nhân lây lan và gây hại ban đầu thường bắt nguồn từ việc sử dụng đất có sẵn nguồn tuyến trùng để ươm cây giống, hoặc vườn ươm không được xử lý thuốc tuyến trùng trước khi xuất vườn.  

2.2.3. Lạm dụng hóa chất

• Việc phun thuốc trừ sâu bệnh tràn lan, không theo nguyên tắc “4 đúng” và sử dụng các hoạt chất phổ rộng có thể tiêu diệt cả các loài thiên địch tự nhiên (như bọ rùa, ong ký sinh, kiến vàng săn mồi). Khi thiên địch giảm, sự cân bằng sinh thái bị phá vỡ, làm cho quần thể sâu hại có hại (như Rệp sáp) phát triển và bùng phát không kiểm soát được.  

3. Một số biện pháp quản lý sâu hại trên cây cà phê hiệu quả

Chiến lược IPM đòi hỏi sự phối hợp nhịp nhàng giữa các biện pháp. Bảng sau đây tóm tắt các giải pháp chuyên sâu cho các sâu hại trên cây cà phê trọng điểm:

Quản lý sâu hại trên cây cà phê là một quá trình liên tục và đòi hỏi sự chủ động, đặc biệt trong điều kiện khí hậu ngày càng khắc nghiệt. Các đối tượng sâu hại chính như Rệp sáp, Mọt đục quả, và Mọt đục cành đều gây ra những tổn thất kinh tế nghiêm trọng không chỉ về sản lượng mà còn về chất lượng hạt.   

Xem thêm: 

Các loại bệnh trên cây cà phê

Béc tưới cà phê

Địa chỉ bán béc tưới cây ở Dak Nong