Sâu hại trên cây lương thực
Việt Nam, với vị thế là một trong những quốc gia xuất khẩu nông sản hàng đầu thế giới, đặc biệt là cây lúa, đang phải đối mặt với nhiều thách thức để đảm bảo an ninh lương thực và nâng cao giá trị nông sản. Một trong những mối đe dọa dai dẳng và ngày càng khó lường là sự phá hoại của sâu hại trên cây lương thực. Vậy những loại sâu hại trên cây lương thực phổ biến mà người nông dân cần nắm để có các biện pháp quản lý phù hợp là những loại nào? Cùng Nhà Bè Agri tìm hiểu chi tiết qua bài viết bên dưới nhé!
1. Các loại sâu hại trên cây lương thực thường gặp
Sâu hại trên cây lương thực được chia thành nhiều nhóm khác nhau dựa trên cách chúng ăn và phá hoại cây trồng.
Chúng thường được phân thành ba nhóm chính dựa trên cơ chế gây hại: sâu ăn lá, sâu đục thân và côn trùng chích hút, mỗi nhóm gây ra những triệu chứng và hậu quả đặc trưng trên cây trồng.
1.1. Nhóm sâu miệng nhai – sâu hại trên cây lương thực
Nhóm này bao gồm các loài sâu bướm, bọ cánh cứng có đặc điểm chung là cắn và nhai trực tiếp các bộ phận của cây. Dấu hiệu nhận biết điển hình là các vết thủng, khuyết trên lá hoặc các đường hầm bên trong thân và quả.
- Sâu cuốn lá: Đây là loài gây hại phổ biến trên cây lúa. Sâu non cắn phá phần nhu mô lá, chỉ để lại lớp biểu bì trắng, làm giảm diện tích quang hợp của cây. Chúng còn cuộn lá lại thành ống để ẩn mình, gây khó khăn cho việc phòng trừ. Khi cây bị hại nặng, năng suất lúa có thể giảm sút nghiêm trọng, hạt bị lép.
- Sâu đục thân, đục quả: Đây là những kẻ thù nguy hiểm nhất. Sâu đục thân đục vào bẹ lúa non, thân cây, phá hủy tổ chức dẫn nhựa, làm dảnh héo, bông bạc, cây chết. Trên cây ăn quả, sâu đục quả (ấu trùng của bướm đêm) đục vào bên trong, tạo đường hầm khiến quả thối rữa và rụng sớm. Việc phá hoại này ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất và khả năng vận chuyển dinh dưỡng của cây.
- Sâu ăn lá (sâu xanh, sâu khoang, sâu tơ): Loài sâu này có thể ăn lá, thân, hoa, quả, gây thủng, rách lá và làm cây suy yếu nghiêm trọng. Dù không phá hoại hệ thống mạch dẫn, nhưng nếu mật độ sâu cao, chúng có thể ăn trụi cả đồng ruộng, gây mất mùa hoàn toàn.
- Bọ dưa: Loài côn trùng nhỏ này gây hại bằng cách cắn phá lá, đọt non. Ấu trùng của bọ dưa còn tấn công phần rễ, làm cây mất khả năng hấp thu dinh dưỡng từ đất, dẫn đến héo úa và chết dần.
1.2. Nhóm côn trùng chích hút – sâu hại trên cây lương thực
Nhóm này sử dụng vòi nhọn để chích hút nhựa cây, làm cây suy yếu và truyền mầm bệnh. Dấu hiệu nhận biết là cây bị còi cọc, vàng lá, quăn lá và xuất hiện các mảng dính do mật ngọt.
- Rầy các loại (rầy nâu, rầy lưng trắng): Là “nỗi ám ảnh” của người trồng lúa. Chúng bám vào thân lúa, chích hút nhựa, làm cây còi cọc, lá vàng úa và gây hiện tượng “cháy rầy” trên diện rộng. Đặc biệt, rầy nâu và rầy lưng trắng còn là vật trung gian lây truyền các bệnh virus nguy hiểm như vàng lùn, lùn xoắn lá và lùn sọc đen, khiến việc phòng trừ càng thêm phức tạp.
- Rệp các loại (rệp sáp, rệp vừng): Loài rệp này thường tập trung thành quần thể dày đặc ở thân, lá, chích hút chất dinh dưỡng từ các mô cây, làm lá bị biến dạng, cong queo và vàng úa. Chất mật ngọt do chúng tiết ra còn tạo điều kiện cho nấm mốc đen phát triển, cản trở quá trình quang hợp của cây.
- Bọ trĩ: Thường gây hại trên lúa non, làm lá lúa bị quăn và cây còi cọc, kém phát triển. Bọ trĩ còn hút sức sống từ lá, hoa và trái, đồng thời lây lan bệnh tật, ảnh hưởng đến chất lượng và năng suất nông sản.
2. Sâu hại trên cây lương thực chủ lực – cây lúa
2.1. Nhóm sâu ăn lá: Sâu cuốn lá nhỏ
Sâu cuốn lá nhỏ (Cnaphalocrocis medinalis) là một trong những loài sâu hại trên cây lương thực nói chung và gây thiệt hại nặng nề nhất trên cây lúa nói riêng.
- Triệu chứng gây hại: Sâu non nhả tơ, kết hai mép lá lại theo chiều dọc tạo thành những bao ống để ẩn nấp và gây hại bên trong. Chúng ăn phần mô lá, chỉ để lại lớp biểu bì trắng dọc theo gân lá, làm giảm diện tích quang hợp của cây. Nếu gây hại nặng trên lá đòng hoặc lá công năng, chúng sẽ làm ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất, khiến hạt bị lép lửng.
- Vòng đời và quy luật: Vòng đời của sâu cuốn lá nhỏ khá ngắn, dao động từ 25 đến 36 ngày tùy thuộc vào điều kiện thời tiết. Sâu non gây hại mạnh nhất ở tuổi 2-3 và gây hại nặng ở giai đoạn lúa đẻ nhánh và làm đòng-trổ. Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc theo dõi diễn biến dịch hại tại từng địa phương để xác định thời điểm phun thuốc tối ưu.
2.2. Nhóm sâu đục thân
Sâu đục thân hai chấm (Scirpophaga incertulas) là một trong các loài sâu đục thân nguy hiểm nhất trên cây lúa, gây ra những thiệt hại đặc trưng.
- Triệu chứng gây hại: Sâu đục thân gây ra hai triệu chứng điển hình:
- “Dảnh héo” (Giai đoạn mạ – đẻ nhánh): Sâu non đục vào bẹ lúa non, phá hủy các tổ chức dẫn nhựa, làm dảnh lúa héo từ ngọn xuống và chết khô.
- “Bông bạc” (Giai đoạn lúa trổ bông): Sâu cắn đứt cuống đòng, làm bông lúa không trổ được hoặc trổ ra nhưng toàn bộ hạt bị lép trắng.
- Vòng đời và quy luật: Vòng đời của loài sâu này tương đối dài, kéo dài từ 54 đến 66 ngày. Ngài trưởng thành hoạt động về đêm, có tính hướng sáng mạnh và thường đẻ trứng thành ổ ở mặt dưới lá.
2.3. Nhóm chích hút
Rầy nâu (Nilaparvata lugens) và rầy lưng trắng (Sogata furcifera) là những loài côn trùng chích hút gây hại nghiêm trọng nhất trên cây lúa. Đây là là nhóm sâu hại trên cây lương thực mà người cần chú ý để kịp thời phát hiện khi xuất hiện các triệu chứng ban đầu trên cây.
- Triệu chứng gây hại: Cả rầy non và rầy trưởng thành đều bám vào thân lúa gần mặt nước để chích hút nhựa cây, làm cây còi cọc, vàng úa. Khi mật độ rầy lên tới hàng ngàn con trên mỗi mét vuông, chúng sẽ làm cây kiệt quệ dinh dưỡng, gây ra hiện tượng “cháy rầy” nghiêm trọng, làm cả cánh đồng lúa bị khô héo và chết.
- Vai trò nguy hiểm: Ngoài tác hại trực tiếp, rầy nâu còn là môi giới truyền các bệnh virus nguy hiểm như bệnh vàng lùn và lùn xoắn lá, gây thiệt hại năng suất có thể lên đến 70%.
- Vòng đời và quy luật: Với vòng đời ngắn (khoảng 26-30 ngày) và khả năng sinh sản nhanh, mật độ rầy có thể tăng đột biến trong điều kiện thời tiết nắng mưa xen kẽ.
Xem thêm:
